Door: Hélène
Een maand of wat geleden sprak ik voor het eerst met Annemieke, communicatieadviseur bij een waterschap in het noordelijkste noorden van ons land. Zij was op zoek naar storytellingbegeleiding en -coaching voor hun 8-koppig communicatieteam. “Ik heb zelf eerder een cursus storytelling gevolgd en daarna nog een training corporate storytelling”, vertelde zij. “We hadden afgesproken dat ik alles wat ik leerde mee terug zou nemen naar ons communicatieteam om de kneepjes van het vak door te geven. We zijn er alleen al snel achter gekomen dat naast kennis van wat verhalen zijn en hoe ze werken, je veel meer vaardigheden nodig hebt om als team (en als organisatie) echt een verhalende aanpak op te kunnen bouwen en volhouden. Wij zijn allang overtuigd van de kracht van storytelling en wij willen kijken hoe we verhalen een vaste en bewuste plek kunnen geven in onze corporate communicatiestrategie. Wij geloven dat het een krachtige manier is om concreet én invoelbaar te maken wat, hoe en waarom het waterschap doet wat het doet. Maar het blijkt niet zo eenvoudig als wij dachten. Hoe trek je die rode draad? Hoe mobiliseer je verhaalkracht? Hoe richt je je aanpak scherp op je doel? Hoe overtuig je het management van deze aanpak? De middelen maken wij zelf, maar we zoeken een specialist die ons wil helpen om al die vaardigheden over alle disciplines heen te ontwikkelen.”
Narratieve ruimte ontketend…
Die vraag verbaast mij niet. Verhalen zijn een uitermate krachtig communicatie-instrument. En dat zijn ze niet voor niets. Ons brein reageert met speciale en verhoogde aandacht op een goed verhaal. Daar kunnen we niets aan doen. Ons reptielenbrein slurpt leerervaringen -verhalen dus- gulzig op. Het heeft honger om te leren van scenario’s, zodat het kan overleven. Het is feilloos in staat diepere boodschappen, waarden, inzichten, drijfveren en lessen tussen de regels uit te vissen. De impact die het delen van een verhaal heeft op de relatie tussen verteller en publiek is dus van een fundamentele soort. Hoe langer ik werk met verhalen hoe meer ik mij bewust ben van het feit dat het helemaal niet gaat om de perfecte opbouw en vorm van het eindproduct. Waar het om gaat is de narratieve ruimte die ontstaat als iemand naar een verhaal luistert, kijkt of leest en waarin hij of zij dat verhaal omzet in eigen beelden, ideeën, emoties en inzichten. That’s where the magic happens! Het gaat om de momenten waarop mensen met elkaar en van elkaar verhalen delen, zodat een waaier aan perspectieven en subjectieve beleving tussen hen tot leven komt en telkens een nieuw licht werpt op interpretaties van de werkelijkheid. Díe kracht, dát effect van emotionele verbondenheid en relatie, van inleving en verbeelding, daarin zit de echte kracht van het werken met verhalen verborgen. En om die kracht te ontketenen in een organisatie, moet je inderdaad een veelheid aan vaardigheden in huis hebben.
Betoveren en betekenis geven
Ik realiseer me dat de omschrijving hierboven waarschijnlijk best vaag en misschien zelfs wel zweverig klinkt. Ik verzeker je, dat is het niet. De ruimte die ontstaat tussen verteller en luisteraar – narratieve ruimte dus – is van de meest aardse en menselijke soort. Een plek voor menselijke interactie die zo natuurlijk is, dat we ons er amper van bewust zijn. Sterker nog, in organisaties voeren rationele vormen van communiceren in onze tijd de boventoon. We praten met elkaar in termen van plan- en maakbaarheid en vertalen ons handelen – wat zeg ik, van onszelf – waar mogelijk naar (markt)waarde. Naar euro’s. We zijn gefocust op ons eigen (levens)verhaal en bouwen het verhaal van organisaties en merken liefst op precies dezelfde manier op. Ik tegenover jou. Onze organisatie tegenover al die andere. Het is hoe onze economie werkt en hoe we inmiddels ook ons hele sociale en culturele systeem hebben opgebouwd. Maar als we niet uitkijken maakt het ons ook blind voor waar het in feite over gaat: mensen. De mensen die onze organisaties maken en die zich geraakt, bewogen of betoverd moeten voelen om waarde en betekenis in organisatiedoelen te kunnen zien. Om ergens voor te willen lopen. De betekeniseconomie is niet voor niets zo in opmars; we hebben meer dan ooit sensemaking nodig om nog kaas te maken van onze wereld.
Het doel is…
Waarom zijn mensen zo collectief enthousiast als ze verhalen delen? Waarom zijn mensen zo geraakt als je ze uitnodigt om ervaringen met elkaar te delen? Als het gesprek mag gaan over de thema’s, waarden en lessen die daarin centraal staan? Het antwoord en de schat liggen verborgen in die narratieve ruimte. “Ik begrijp het niet zo goed”, zei een manager van een uitvoeringsorganisatie uit Groningen onlangs tegen mij. “Ik dacht echt dat ik jouw workshop vooral vaag zou vinden. Maar ik was geraakt. En dat zag ik bij iedereen in de groep. En op de een of andere manier is dat gebeurd tijdens het delen van onze verhalen, niet door wat jij deed.” Dat klopt. Het gevoel van gezien en gehoord worden ontstaat wanneer jouw verhaal er mag zijn. Natuurlijk ‘doe’ ik wel degelijk van alles om dat effect álle ruimte te geven, omdat ik weet welke luikjes een zetje moeten krijgen. Maar de echte magie gebeurt gewoon daar: tussen de vertellers en de luisteraars.
“We willen een corporate story”, typisch zo’n vraag die afgelopen maanden meerdere keren op ons pad kwam. Maar is het hebben van een organisatieverhaal het doel? Het achterliggende doel is eigenlijk altijd medewerkers, klanten of relaties vanuit het hart raken en verbinden rond dat verhaal. Omdat dat weer iets anders teweeg moet brengen. En dat wil weer zeggen dat jij moet zorgen dat zij het zelf op hun eigen manier kunnen leven en dragen. Én dat je de vaardigheden ontwikkelt om als organisatie ook nog eens heel goed te luisteren naar de verhalen die in de ‘buitenwereld’ over je worden verteld. Zodat je kan leren van wat er leeft.
Relational being & transformational dialogue
In het kader van de opleiding Appreciative Inquiry waar ik op dit moment in ben ondergedompeld, las ik -van kaft tot kaft – Relational Being van psycholoog Kenneth J. Gergen (2009). In dit filmpje van krap twee minuten legt hij de essentie van zijn visie uit. Dat wat we vanuit het storytellingvak narratieve ruimte noemen, valt naadloos op zijn plek in zijn briljante theorie. Wie wij zijn en alles waar wij waarde en betekenis aan geven, doen we vanuit relatie met en tot andere mensen, zo stelt Gergen. Eerst is er relatie, dan pas het individu. Verhalen gaan over persoonlijke ervaringen die een uniek inkijkje geven in ‘what makes sense’ voor een specifiek persoon, vanuit de ervaringen die haar of hem gevormd hebben. Het gaat niet om het verhaal an sich, maar om het proces van uitnodigen, delen en begrijpen van dat verhaal voor die ander. Een gedeelde werkelijkheid ontstaat in de ruimte tussen twee mensen (de witte vaas in de afbeelding hierboven), niet bij de twee individuen tegenover elkaar (de zwarte silhouetten). Transformational dialogue is in zijn visie dé drijvende kracht achter wezenlijke (organisatie)verandering en verhalen staan daarin centraal, vanwege hun directe impact op de relatie tussen mensen. En dat is precies waarom het werken met verhalen zo veel complexer blijkt dan het lijkt. Het ontwerpen van de juiste stappen, narratieve vragen, analyse- en conclusiemomenten, daarin zit de échte kunst. En in dat opzicht geloof ik dus in relaties op het werk.
Van middelen- naar mogelijkmaker
Joseph Campbell zei het al: “In the cave we fear to enter, lies the treasure we seek.” Communicatieprofessionals zijn over de volle breedte de transitie van middelen- naar mogelijkmaker aan het maken. Durf – net als dit vooruitstrevende communicatieteam uit het noorden – verder te kijken dan het handige instrument dat storytelling lijkt te zijn. Investeer in procesontwerp en in het ontwikkelen van al die vaardigheden die je nodig hebt -als team- om toch samen in alles wat je doet dat grotere narratief van jullie organisatie te laten vliegen. In communicatiemiddelen, maar vooral in dialoog. Transformational dialogue.
In komende blogs gaan we in inzoomen op voorbeelden uit de praktijk en de spannende ontdekkingsreis waar InsideStory zich met narratief onderzoek rond maatschappelijke opgaven in heeft gestort. Nieuwsgierig naar wat wij doen en ontdekken? Schrijf je in en ontvang de blogartikelen van InsideStory.
