Hoe zet je verhalen en narratieve technieken in, wanneer je in een netwerk van belangen iets met elkaar wilt bereiken?
Vorig jaar gaf ik samen met Iris een workshop om de deelnemers te laten ervaren wat de kracht van verhalen is in een groepsgesprek rond een maatschappelijke opgave. Als voorbeeldcasus gebruikten we de participatiewet en het banenquotum. Met de groep bespraken we eerst hoe zij de doelstellingen achter de participatieweg zouden definiëren. Prachtig klinkende, maar over het algemeen holle beleidsfrasen volgden.
Leestijd 6 minuten
De ambitie van de communicatieadviseur
Je bent adviseur communicatie en betrokken bij ontwikkeling van beleid en de communicatie daarover. Idealiter bouw je communicatie op vanuit het hart van het beleid. Je adviseert niet alleen over hoe je het beleid communiceert, maar helpt liefst communicatief beleid ontwikkelen. En tegenwoordig beweegt dat steeds meer naar beleid -en dus communicatie- in het hart van de samenleving. Dus communicatie die tot stand komt in interactie met de mensen die het aangaat.
Het gaat steeds vaker over het adviseren over en begeleiden van het proces van het gesprek dat leidt naar een beleidskeuze of naar de aanpak van de communicatie daar omheen. De manier waarop het wordt ontwikkeld bepaalt hoe het wordt geaccepteerd en hoe je daaromheen verder kunt werken; hoe ‘gemeenschappelijk’ je het hebt weten te maken. Het gaat hoe dan ook altijd om mensen die samen iets moeten doen. Dus dan sta je niet in de zendmodus, maar in de modus hoe bespreken we dit met elkaar?
Jouw aanpak als communicatieadviseur
Met dit artikel wil ik je argumenten in handen geven waarmee je (beleids)collega’s kunt overtuigen dat mensen echt betrekken belangrijker is dan een boodschappen- en middelenplanning. Want als je de juiste vragen stelt en samen luistert, praat en denkt over de antwoorden leidt dat tot een steviger basis voor samenwerking dan een kernboodschap voor de doelgroepen. Je kunt verhalen aan het werk zetten in het juiste proces van delen, luisteren, analyseren en verrijken.
Wob-verzoeken
Guido Rijnja, communicatie adviseur van de Rijksvoorlichtingsdienst hoorde ik laatst zeggen: De Secretarissen-generaal van de rijksoverheid schreven ooit in een brief aan een nieuw kabinet dat de meeste Wob-verzoeken uitgestelde participatie zijn. Of in ieder geval het verlangen daarnaar, stel ik me voor.
Als adviseur wil je de organisatie helpen om wat meer van weerstand te genieten. Want weerstand kun je niet vermijden door achter je bureau weg te kruipen en daar de oplossing voor het probleem te verzinnen. En weerstand de kop indrukken werkt averechts. Maar juist die veelstemmigheid, die belangenverstrengeling en die spanning tussen verschillende perspectieven opzoeken werkt productief en is waardevol. En daarmee voorkom je wellicht ook nog eens zoiets tijdrovends en afleidends als Wob-verzoeken.
Hoe organiseer je weerstand?
Het probleem is alleen: hoe dan? Het is niet een kwestie van een werkvorm of een middag bij elkaar komen en een goed gesprek voeren. Het gaat om het begeleiden van een proces waar in gezamenlijkheid lessen worden geleerd en keuzes worden gemaakt.
Want je hebt een proces nodig, waarin je mensen op verschillende momenten kunt meenemen, omdat het uiteindelijk gaat om de relatie tussen die mensen. Pas als er in die relatie tussen mensen iets gebeurt, kun je samen verder komen.
Geen tijd? Vertragen!
Maar eigenlijk hebben je beleidscollega’s nergens tijd voor, de problemen stapelen zich op en de opgaven worden steeds groter. Alles hangt met alles samen en is onoverzichtelijk complex. Misschien is de eerste reflex dan om achter je bureau weg te kruipen en de kwestie op te lossen in je hoofd.
Juist dan moet je vertragen bij de start, zodat je dat proces van samen vormgeven kunt starten en kunt volhouden. Vragen, praten, samen ideeën ontwikkelen en dan pas beslissen. Misschien is er zelfs wel helemaal geen uitkomst, anders dan een groep mensen die effectief met elkaar samen kunnen werken en dus positieve veranderingen teweeg kunnen brengen. Omdat ze het ‘waarom’ centraal hebben staan en elkaar echt horen. Eerst vragen en luisteren, dán pas verder.
Storylistening
Hoe zou het zijn als je een instrument inzet dat uitnodigt om perspectieven naast elkaar te leggen in een groep van stakeholders met verschillende belangen? En dan zo, dat het ze helpt om niet direct in de mening, het oordeel of de stellingname te schieten, maar te luisteren naar elkaars beleving om vandaaruit samen te kunnen beslissen.
Dan kun je daar als het ware daar boven hangen en zeggen: “Als we dit nou van elkaar weten, wat vinden we dan dat de eerstvolgende stap zou moeten zijn? Welk advies willen we geven of welk besluit kunnen we nemen? Wat zouden we eerst willen uitzoeken? Welke perspectieven zijn nog meer nodig om te horen? En, dit alles overziend: wat kunnen we hiervan leren?”
Zo’n proces betekent dat je de menselijke ervaring centraal zet en leert van elkaars verhalen. Storylistening samen met je stakeholders.
In de workshop uit het begin van dit artikel vroegen we de groep om de doelstelling daarna te beschrijven vanuit het verlangen van de doelgroep, door in de schoenen te staan van iemand die dankzij deze wet aan het werk kan. Daarmee kwamen al heel snel kernachtige kreten als ‘meedoen aan de samenleving’ naar boven.
Hoe begin je?
Je hebt een team van mensen nodig dat dit principe begrijpt en dat bereid is om te bouwen aan een community van stakeholders met allerlei verschillende belangen. Uiteraard rond een opgave. Een team dat verhalen deelt en duidt met elkaar, en daar lessen, ervaringen en wellicht aanbevelingen uit haalt. Een team dat ook zo flexibel is om vervolgens weer nieuwe verhalen met nieuwe perspectieven op te halen, naast elkaar te leggen en daar weer de volgende stap uit te formuleren.
Procedurele rechtvaardigheid
Dan geef je een langetermijnproces vorm, waarin een community van stakeholders in staat is om het echte, rijke gesprek met elkaar te voeren over ieders perspectief. Op basis van deze oordeelvrije manier van storylistening kun je vervolgens met elkaar beslissen.
Dan bouw je aan een proces waarin de relatie tussen mensen bepalend is voor de kwaliteit van het beleid. Want dan heb je in het gesprek al iedere vorm van weerstand en minderheidsgeluid de ruimte gegeven om gehoord te worden. Dat is procedurele rechtvaardigheid: het gevoel van mensen dat ze zijn meegenomen in het proces waarlangs het besluit is genomen. Dan hoeven ze het misschien niet eens te onderschrijven, het kan zelfs in hun nadeel uitpakken, maar de manier waarop het tot stand is gekomen is ten minste rechtvaardig. Een soort accountability as you go. En dat is niet eenvoudig. Maar het kan wel. Mits je daar de tijd voor neemt en erin gelooft dat de sleutel naar effectief beleid meer in de relatie tussen mensen zit dan in een afgetikte een nota aan de minister.
De vervolgvraag in onze workshop was om verhalen met elkaar te delen die inzoomden op momenten waarop de deelnemers zelf hadden ervaren dat meedoen aan de samenleving heel belangrijk is. Er volgde een open en oordeelvrije uitwisseling van verschillende perspectieven. De groep ervoer meer ruimte om beelden op elkaar af te stemmen en samen naar mogelijke oplossingen te zoeken. Meningen schoven ze even naar de achtergrond en ze toonden collectief begrip voor elkaars wereld en belang.
‘Wat deed deze manier van uitwisselen over een opgave met je betrokkenheid?’ vroegen we. Een greep uit de antwoorden:
‘Naast begrijpen, kan ik het nu ook voelen. Dat maakt dat ik meer ervoor wil doen.’
‘Op deze manier worden dilemma’s hanteerbaar in plaats van een obstakel.’
‘In deze vorm kun je regelmatig met elkaar checken of we de waarom nog scherp hebben.’
De eerste stap naar stakeholder stories
Wil ook deze resultaten, maar dan in het groot? Begin dan met een klein regieteam de opgave, focus en procesaanpak te schetsen en breng daarna de eerste community al bijeen. Nodig verhalenvertellers uit het speelveld vanuit alle relevante perspectieven. Ontwerp zorgvuldig de eerste vraag die in deze groep ook meteen de eerste betekenisvolle interventie teweeg brengt. Luister samen naar de verhalen en laat het regieteam de community helpen om er samen betekenis aan te geven, dilemma’s te bespreken en een aanzet te geven voor adviezen, conclusies en de eerstvolgende stappen.
Ben jij die voorvechter?
Als jij op deze manier je nek durft uit te steken, gun ik jou om een voorbeeld te zijn voor anderen als voorvechter voor een innovatieve aanpak in communicatie en stakeholdermanagement waarin mensen en hun uiteenlopende belangen de hoofdrol spelen. Omdat een goed gekozen interventie de weg naar een goed resultaat plaveit.
Er zijn vele vormen om dit proces te faciliteren. Ik werk met echte, relevante verhalen, vanuit het besef dat de eerste vraag die je stelt al de eerste interventie is. Achter het proces wat ik hierboven beschrijf, gaat een model schuil. Dat heb ik vanuit InsideStory ontwikkeld het verder doordacht in samenwerking met bevlogen voorvechters van narratief en opgavegericht werken van de ministeries van BZK, OCW, J&V en Universiteit Tilburg . Nieuwsgierig naar de ins en outs? Ik bespreek graag hoe we dit in jouw netwerk van stakeholders kunnen inzetten. Wil je eens kennismaken?
