Tijdens mijn theateropleiding regisseer ik in 2008 een groep enthousiaste amateurspelers in Rotterdam. De groep is energiek en leergierig en de hoofdrolspeelster Marian is een feest om mee te werken. Ze kent de teksten van haar personage Judith snel en iedere repetitie zie ik haar van alles uitproberen om die vrouw te kunnen spelen. “Kies maar, zegt ze vaak, het kan ook nog zo”. En dan laat ze weer iets nieuws zien. Marian is het optimisme zelf en de sociale lijm in de groep. Er is maar één probleem met mijn keuze voor haar in de rol van Judith. Judith is het absolute tegenovergestelde. Een afgesloten, pessimistische vrouw, neergeslagen door het leven en niet van plan om ooit weer op te staan.
Spelen van binnenuit
Naarmate de repetities vorderden, wordt de zoektocht lastiger voor Marian en het spelplezier minder. “Je zegt steeds dat ik ‘minder’ moet doen, zucht ze op een avond na de repetitie, ik heb het gevoel dat ik helemaal niet meer aan het spelen ben. Hoe moet het publiek begrijpen wat er in Judith omgaat, als ik van jou niets mag laten zien?” Mijn regieaanwijzingen lijken de laatste weken inderdaad vooral te bestaan uit woorden als ‘niet zo groot’, ‘niet illustreren’, ‘ik wil het niet zien, ik wil het voelen’. Ik weet dat ik gelijk heb, maar dat ik haar moet helpen om vanuit haar binnenkant te gaan spelen, niet haar buitenkant. Maar hoe? Die avond vraag ik haar om thuis eens de tijd te nemen om de levensgeschiedenis van Judith uit te werken. Met wie heeft ze relaties gehad? Waarom is het fout gegaan? Waar woont ze precies? Leven haar ouders nog? Heeft ze broertjes en zusjes, huisdieren? Waar gaat ze naartoe op vakantie? Wat zou ze nog willen doen? En vooral: Waar is ze bang voor?
Haar lievelingskleur
De volgende repetitie is Marian er vroeg. Trots laat ze me het schrift zien waarin ze de hele levensloop van Judith heeft uitgewerkt. Van haar grote liefdes tot aan haar lievelingskleur. Fantastisch natuurlijk, die inzet. “Kijk, geeft ze als voorbeeld, op haar 16e is Judith voor het eerst gedumpt door haar vriendje Marcel nadat hij haar ook nog voor schut heeft gezet voor de hele klas door kauwgom in haar haar te smeren. De man die ze in het stuk leert kennen, heet ook Marcel en doet haar daaraan denken. Daarom vertrouwt ze hem niet én heeft ze sinds haar jeugd haar haar altijd kort gehouden.” De voormalige woonplaatsen, studies en banen van Judith passeren de revue en bij alles lijkt Marian nagedacht te hebben over de relatie met wat er in het stuk gebeurt.
De rode draad
“Het spijt me Marian, begin ik voorzichtig, ik vind het geweldig wat je hebt gedaan, maar dit kan je niet spelen.” Ze kijkt me wezenloos aan. “Dit kan ik toch in mijn achterhoofd hebben als ik speel?” “Ja natuurlijk, maar als de informatie die jij nu over Judith hebt niet letterlijk in je tekst staat, gaat niemand deze details uit jouw spel begrijpen. In de tekst geef je al deze info niet, het enige wat je hebt om te communiceren is de manier waarop Judith reageert op situaties. Je hebt alleen haar gedrag om haar verhaal mee te vertellen. Het is aan het publiek om op basis van haar reacties en handelen te interpreteren wat voor iemand Judith is en om in te vullen wat haar allemaal zou kunnen zijn overkomen. Wat is de rode draad die door alles heen loopt voor Judith?”
Ken je dat gevoel?
Marian blijft heel even stil. “Ze is doodsbang om weer pijn gedaan te worden.” “Precies, zeg ik, ken jij dat gevoel zelf?” “Ja natuurlijk, zegt Marian zacht, toen ik er drie jaar geleden achter kwam dat mijn vriend allang getrouwd was, dacht ik dat ik nooit meer van iemand zou durven houden. Maar ik heb die klootzak niet laten winnen. Ik was doodsbang toen ik mijn huidige vriend tegen kwam, maar heb hem toch de kans gegeven te laten zien dat hij wel goed voor mij kon zijn.” “Kijk, nu heb je de rode draad te pakken, glimlach ik opgelucht. Die keuze heb jij op dat moment gemaakt vanuit hoop en vertrouwen. Judith beleeft in het stuk meerdere momenten die haar dezelfde keuze voorschotelen. Maar zij kiest anders. Zij loopt weg voor het risico, telkens weer. Waar jouw eigen waarde vertrouwen is, is die van haar wantrouwen. Alleen haar gedrag op die momenten kan het publiek het verhaal vertellen van een vrouw die niet meer durft. Geloof mij maar dat iedereen in die zaal zelf of van heel dichtbij zo’n keuzemoment heeft meegemaakt. Dát is het verhaal wat ze van binnenuit begrijpen, net als jij. Speel de keuzemomenten vanuit die basishouding en het publiek plakt hun eigen verhalen erop.”
Toch maar eens bellen
The rest is history. Tijdens de voorstellingen speelt Marian een hartverscheurende Judith waar we prachtige reacties op krijgen. De mooiste reactie is misschien nog wel die van een mede-theaterregisseur die na de première tegen me zegt: “Ik werd op een gegeven moment zo boos op die Judith, wat is het frustrerend als mensen zichzelf zo veel ontzeggen uit pure angst voor pijn. Zo zonde. Maar ik denk dat ik toch maar eens moet bellen met mijn ex. Ik vraag me af of ik hem eigenlijk wel echt een kans heb gegeven. Of mezelf…”
DE BOODSCHAP
Dit verhaal vertelde ik onlangs tijdens een workshop om in een metafoor te schetsen wat storytelling in een organisatie voor je kan doen. Het werken met verhalen kan het onderhuidse ‘speelbaar’ maken voor management en medewerkers. Verhalen die je zelf vertelt, of die anderen over jou vertellen naar aanleiding van hun ervaringen met jouw organisatie, zeggen alles over wie je bent en waar je (niet) voor staat. Als je medewerkers helpt om de diepere drijfveren achter de doelstellingen van de organisatie te begrijpen en te doorleven zodat ze zich daar als mens aan te kunnen verbinden, stel je ze in staat om in hun dagelijks doen en laten dat te vertalen in concreet gedrag. Gebruik storytelling om jullie missie, visie en kernwaarden te helpen doorleven en al jullie gedrag op af te stemmen.
The rest is hiSTORY.
